[…]Tra i drammi che aveva dovuto vivere Nanda Pivano c’erano stati l’arresto per avere tradotto “Addio alle armi” di Hemingway, giudicato troppo pacifista e lesivo dell’onore dell’esercito italiano; e la prigione, quando si scoprì il trucco inventato da Pavese per aggirare la censura fascista, consistente in una semplice ma efficace “s” puntata, che trasformò – per i clerico-fascisti di allora – l’Antologia di Spoon River in una potabile “Antologia di S. River”.
Ironia a parte, arresto è arresto e galera è galera, comunque e sempre. Figurarsi in quegli anni bui. Ancora più osceni – arresto e galera – se a subirli è una ragazza di ottima famiglia e ben istruita, con laurea in lettere (tesi sul Moby Dick di Melville) e laurea in filosofia (tesi sull’esistenzialismo, relatore Nicola Abbagnano). “Divenne superproibita l’Antologia di Spoon River in Italia”, ricordò anni dopo Pivano: “Parlava della pace, contro la guerra, contro il capitalismo, contro in generale tutta la carica del convenzionalismo. Era tutto quello che il governo non ci permetteva di pensare… e mi hanno messo in prigione e sono molto contenta di esserci andata”.
E pensare che tutto era nato per sfida, o per scherzo, quando la giovane Nanda chiese al proprio mentore Pavese di spiegarle la differenza tra letteratura inglese e letteratura americana. E per tutta risposta Cesare le mise in mano quel librino di Edgar Lee Masters. Che Nanda aprì a caso, a metà, restando folgorata dai versi: “Mentre la baciavo con l’anima sulle labbra / l’anima d’improvviso mi fuggì”. “Chissà perché questi versi mi mozzarono il fiato”, commentò anni dopo la traduttrice, aggiungendo: “E’ così difficile spiegare le reazioni degli adolescenti…”.
Quella di parlare agli e degli adolescenti, in fondo, è stata la vera vocazione di Fernanda Pivano, dai tempi della galera fascista a quelli della militanza radicale negli anni Settanta, fino alla splendida vecchiaia nel nuovo millennio. E come adolescenti fragili e geniali – adolescenti cresciuti male e in fretta – trattò sempre i “suoi” poeti, dopo che nel 1947, al Gritti di Venezia, Hemingway la redarguì con un “Daughter, questa non me la dovevi fare!”, quando la scoprì completamente astemia.[…] | [...] Een van de drama's die Nanda mee had moeten maken was haar arrestatie vanwege haar vertaling van 'A Farewell to Arms' van Hemingway. Dit boek werd beoordeeld als te pacifistisch en als schadelijk voor de eer van het Italiaanse leger. Een ander drama was haar gevangenschap toen de door Pavese uitgevonden truc om de fascistische censuur te omzeilen, werd ontdekt. De truc was een eenvoudige maar doeltreffende 's' met een punt erachter, waardoor de 'Anthologie van Spoon River' veranderde in een voor de klerikaal-fascisten van destijds acceptabele 'Anthologie van S. River'. De ironie daargelaten, een arrestatie is en blijft een arrestatie en een gevangenis een gevangenis, stel je voor in die donkere jaren. Arrestatie en gevangenschap is nog afgrijselijker wanneer een meisje uit een goede familie met een doctoraaldiploma in de Letteren (scriptie over Moby Dick van Melville) en een doctoraaldiploma in de Filosofie (scriptie over het existentialisme, scriptiebegeleider Nicola Abbagnano) dit moest ondergaan. "De Anthologie van Spoon River werd ten strengste verboden in Italië", herinnerde Pivano zich jaren later: "Het ging over vrede, tegen oorlog, tegen het kapitalisme, en in het algemeen tegen het gedachtengoed van het conventionalisme. Het stond voor alles wat de regering ons verbood te denken ... en ze hebben me gevangengezet en ik ben heel blij dat ik de gevangenis ben ingegaan." En dan te bedenken dat alles begon als een uitdaging of als een grap, toen de jonge Nanda aan haar mentor Cesare Pavese vroeg om het verschil tussen de Engelse en de Amerikaanse literatuur uit te leggen. Als enig antwoord gaf Cesare haar dat boekje van Edgar Lee Masters. Nanda opende het boekje zomaar ergens middenin en werd getroffen door de versregels: "Kissing her with my soul upon my lips / It suddenly took flight". "Wie weet waarom deze regels mij naar adem deden snakken", vertelde de vertaalster jaren later, en voegde eraan toe: "Het is zo moeilijk om de reacties van adolescenten te verklaren ..." Het praten met en over adolescenten was, ten diepste, de ware roeping van Fernanda Pivano, vanaf de tijd van de fascistische gevangenis, tot die van het radicaal activisme in de jaren zeventig en tot aan haar stralende ouderdom in het nieuwe millennium. En nadat Hemingway haar in 1947 in het Palazzo Gritti te Venetië de mantel had uitgeveegd met: "Daughter, dat had je me niet moeten aandoen!", toen hij ontdekte dat zij geheelonthoudster was, behandelde Nanda 'haar' dichters altijd als kwetsbare en geniale adolescenten, die slecht en te snel waren opgegroeid. [...] |